Τα υψίπεδα στα Κυπιά  σχηματίζουν ένα άγονο τραχύ ασβεστολιθικό ορεινό όγκο. Στα Κυπιά που βρίσκονται πάνω από το χωριό Καλαμαύκι  υπάρχει εγκατάσταση καταφύγιο αποικιακής κοινότητας που καλύπτει 3 λόφους, με πολλά μεγάλα σπήλαια  που δυστυχώς εδώ και κάποια χρόνια είναι στο έλεος των αρχαιοκάπηλων (Χωρίς η Ελληνική πολιτεία  μαζί με τις αρμόδιες υπηρεσίες να ενδιαφέρονται). Σε όλη την έκταση φαίνονται κεραμικά και ευρήματα τειχών. Τα κεραμικά περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά πόδια τρίποδα περιόδου. Υστερομινωική  ΙΙΙ Γ Μετανακτορική ( από το1100 π.Χ.) Τα τείχη που διατηρούνται είναι χτισμένα με την Μινωική παράδοση δηλαδή κατασκευασμένα από μεγάλους ογκόλιθους σιδερόπετρας προσεκτικά τοποθετημένους. Η περίοδος των κεραμικών είναι από την Υστερομινωική  ΙΙΙ Β Μετανακτορική (από το 1200 π.Χ.) μέχρι την Πρωτογεωμετρική. Η πρώιμη κεραμική περιέχει στοιχεία που δεν περίμεναν να βρουν οι αρχαιολόγοι όπως ένα στέλεχος Μυκηναϊκού κύλικα. Τύποι αγγείων δεν φαίνεται να συσχετίζονται με τον υποτιθέμενο σαν Κρητικό ή Ετεοκρητικό χαρακτήρα αυτών των προσφύγων. Η τοποθεσία πρέπει να είχε εγκαταλειφθεί κοντά στο 900 π.Χ. Για τα ευρήματα στα Κυπιά κάνει αναφορά ο Έβανς (1896.4-5) που αναφέρεται σε μια σφραγίδα από την Προϊστορική ακρόπολη.

Στην περιοχή  Χελιδονιές, εκεί που ενώνετε ο Παντελιανός ποταμός με τον Σανταλοπόταμο έχει εξερευνηθεί σπήλαιο που από τα ευρήματα δείχνει ότι είχε χρησιμοποιηθεί από την νεολιθική εποχή αλλά γνώρισε έντονη κίνηση κατά την Γεωμετρική περίοδο. Προφανώς χρησιμοποιήθηκε για τη λατρεία μιας γυναικείας θεότητας.

Η επίσκεψη του πρέπει να γίνει με μεγάλη προσοχή  γιατί βρίσκεται κοντά στο μεγάλο γκρεμό. Έχει μικρή είσοδο και πρέπει να συρθείς για να μπεις μέσα .Το είχε επισκεφτεί ο P.Faure.

  Το Iερό στα Κουτσουνάρια

Ανάμεσα στη Α και Γ ακρόπολη κάτω από το νέο δρόμο ευρίσκονται οι Πρασοί εδώ συναντάμε κάποιες  εκκλησίες γκρεμισμένες που φαίνονται ίχνη από τοιχογραφίες στην πάνω μεριά του δρόμου υπάρχουν κάποια ερείπια μεγάλων τοίχων που οι κάτοικοι το λένε κάστρο δίπλα φαίνονται μέσα στα βάτα ίχνη από λουτρά για αυτό ίσως την περιοχή αυτή την λένε Λούτρα επίσης σε όλη αυτή την περιοχή έχουν βρεθεί ρωμαϊκά νομίσματα και κεραμικά.  Στην απογραφή του 1582 όπως κατέγραψε ο Πέτρος Καστροφύλακας μετά από εντολή των Ενετικών αρχών και η οποία βασίστηκε σε προγενέστερη που έγινε το 1577 από τον Foscarini έχουμε στην περιοχη 127 κατοικους , κατά το 1671 δυο χρόνια μετά την πτώση του Χάνδακα στους τούρκους σε τουρκική απογραφή δεν αναφέρονται σαν οικισμός.